Jedan od ređe spominjanih metoda za lečenje neplodnosti je donacija jajne ćelije.
Ova metoda može da pomogne kod onih parova kod kojih je sa ženske strane javlja neplodnost, odnosno disfunkcija jajnika ili se kod jajnih ćelija javljaju degenerativne promene.
Kandidati i indikacije za donaciju jajne ćelije
Kandidati za donaciju jajne ćelije su obično žene koje su zdrave i imaju odgovarajuću starost i reproduktivne sposobnosti. U većini zemalja, potencijalni donori jajnih ćelija moraju biti stariji od 18 i mlađi od 35 godina (u Srbiji do 45.). Osim toga, kandidati za donaciju jajne ćelije moraju proći kroz detaljne medicinske i genetske testove kako bi se osiguralo da su odgovarajući kandidati za donaciju.
Indikacije za donaciju jajne ćelije uključuju slučajeve kada žena ne može zatrudneti zbog problema sa jajnicima, smanjenog kvaliteta jajnih ćelija ili genetskih poremećaja koji se mogu preneti na potomstvo. Donirane jajne ćelije mogu se koristiti za in vitro oplodnju (IVF) kako bi se povećala šansa za začećem trudnoće.
Takođe, žene koje prolaze kroz rano ili prevremeno zapušenje jajnika, žene koje su podvrgnute hemoterapiji ili radioterapiji, kao i žene koje su prethodno imale operaciju jajnika takođe mogu biti kandidati za donaciju jajne ćelije.
Važno je napomenuti da se kriterijum za kandidate za donaciju jajne ćelije mogu razlikovati od zemlje do zemlje ili od klinike do klinike, tako da se savetuje da se potencijalni donori obrate stručnjacima kako bi dobili više informacija o kriterijumima i procesu donacije.
Donacija jajne ćelije u Srbiji
U Srbiji, doniranje jajnih ćelija je legalno i regulisano Zakonom o biomedicinski potpomognutoj oplodnji. Postupak donacije jajnih ćelija obavlja se u akreditovanim centrima za vantelesnu oplodnju (VTO).
Kao i u drugim zemljama, u Srbiji postoje strogi kriterijumi za kandidate za donaciju jajnih ćelija. Potencijalni donori moraju proći kroz detaljne medicinske i genetske testove kako bi se osiguralo da su zdravi i odgovarajući kandidati za donaciju. U Srbiji recipijenti donacije jajnih ćelija moraju biti stariji od 18 i mlađi od 45 godina. Za postupke oplodnje doniranim materijalom mogu da se prijave parovi i žene koje nemaju partnera.
O trošku države parovi imaju pravo na tri postupka vantelesne oplodnje sa doniranim jajnim ćelijama. Prijavljivanje za VTO o trošku države doniranim jajnim ćelijam se podnosi preko portala E-uprave.
Celokupno Uputstvo za lečenje neplodnosti postupcima BMPO o trošku RFZO-a možete pronaći ovde: Uputstvo 08.12.2022.
Proces donacije jajne ćelije
Proces doniranja jajne ćelije uključuje nekoliko koraka. Evo nekih od glavnih koraka u procesu:
- Prijava za donaciju: Potencijalni donori jajnih ćelija obično se prijavljuju u klinici za reproduktivnu medicinu koja vrši ovu uslugu. U Srbiji, potencijalni donori jajnih ćelija moraju biti stariji od 21 i mlađi od 35 godina.
- Testiranje: Nakon prijave, potencijalni donori jajnih ćelija prolaze kroz detaljne medicinske i genetske testove kako bi se utvrdilo jesu li odgovarajući kandidati za donaciju. Ovi testovi obično uključuju fizički pregled, ultrazvuk jajnika, testove krvi i drugo testiranje.
- Odabir donora: Nakon testiranja, klinika za reproduktivnu medicinu odabire donora jajnih ćelija koji ispunjava sve kriterije.
- Stimulacija jajnika: Donorima jajnih ćelija obično se daje hormonska terapija kako bi se povećao broj jajnih ćelija koje će biti dostupne za sakupljanje. Ovaj proces traje oko dve nedelje.
- Sakupljanje jajnih ćelija: Nakon stimulacije jajnika, jajne ćelije se sakupljaju iz jajnika korišćenjem igle.
Za sada u Srbiji za donator jajnih ćelija nije predviđena materijalna i novčana nadoknada. Nadamo se da će to biti promenjeno.
Priprema za postupak primanja donacije jajne ćelije
Priprema za postupak primanja donacije jajne ćelije uključuje nekoliko koraka koji obično uključuju fizički pregled, medicinske testove i savetovanje sa stručnjakom za reproduktivnu medicinu. Evo nekih od koraka u pripremi za ovaj postupak:
- Fizički pregled: Pre nego što započnete postupak primanja donacije jajne ćelije, bićete podvrgnuti fizičkom pregledu kako bi se utvrdilo da nemate zdravstvenih problema koji bi mogli uticati na postupak.
- Medicinski testovi: Vaš lekar će vam obično prepisati različite medicinske testove kako bi se utvrdilo da li ste dobar kandidat za postupak. Ovi testovi uključuju krvne testove, ultrazvuk i testove plodnosti.
- Savetovanje sa stručnjakom za reproduktivnu medicinu: Pre nego što započnete postupak primanja donacije jajne ćelije, savetovaće vam se da se posavetujete sa stručnjakom za reproduktivnu medicinu koji će vam objasniti postupak, prednosti i rizike.
- Hormonska terapija: Pre nego što se donirana jajna ćelija prenese u vašu matericu, možda ćete morati da uzimate hormonske lekove kako biste pripremili vaše telo za trudnoću. Ovo uključuje obično uzimanje estrogena i progesterona.
- Transfer embriona: Nakon što su jajne ćelije oplođene spermom i embrioni formirani, transfer embriona se vrši u maternicu pacijentice koja će nositi trudnoću.
Važno je napomenuti da se proces i savetovanje sa stručnjacima razlikuje od zemlje do zemlje, pa je preporučljivo informacisati se o postupku.
Moguće komplikacije i rizici donacije jajne ćelije
Donacija jajnih ćelija je medicinski postupak koji je relativno siguran, ali kao i kod bilo kojeg medicinskog postupka, postoje i neki rizici i moguće komplikacije. Neke od najčešćih mogućih komplikacija i rizika:
- Ukoliko se koristi opšta anestezija za postupak, postoji mala verovatnoća da se pojave komplikacije kao što su alergijske reakcije, probleme sa disanjem i srčanim ritmom.
- Kao i kod bilo kojeg medicinskog postupka, postoji mala šansa da se tokom postupka donacije jajne ćelije uvede bakterija ili virus u telo, što može dovesti do infekcije.
- Ponekad se može desiti da hormonska terapija koja se koristi kako bi se stimulisalo stvaranje jajnih ćelija dovede do prevelikog broja jajnih ćelija, što može izazvati OHSS. Ova komplikacija može biti blaga ili teška, a simptomi uključuju bol u stomaku, mučninu i povraćanje.
- Iako su šanse za uspeh visoke, postoji mala mogućnost da se postupak ne uspe, što znači da se neće oploditi jajne ćelije i stvoriti embrioni.
- Kada se embrion implantira izvan materice, javlja se ektopična trudnoća koja može biti opasna po život.
- Donacija jajne ćelije može izazvati emocionalnu napetost i stres, posebno ako se javi neuspeh postupka.
Važno je napomenuti da je većina ovih rizika i komplikacija retka i da je postupak donacije jajne ćelije uopšteno siguran. Pre donacije jajne ćelije, savetuje se konsultacija sa stručnjacima za reproduktivnu medicinu koji će detaljno objasniti rizike I prednosti.
Evo nekoliko najčešćih pitanja i odgovora vezanih za donaciju jajne ćelije:
Donori jajnih ćelija moraju biti zdrave žene u reproduktivnom dobu (obično između 21 i 34 godine) koje su prošle medicinske provere kako bi se osiguralo da su zdrave i da mogu da podnesu proces donacije.
U Srbiji recipijenti donacije jajnih ćelija moraju biti žene starije od 18 godina i mlađi od 45 godina.
Postupak donacije jajne ćelije uključuje hormonsku stimulaciju jajnika, prikupljanje jajnih ćelija putem aspiracije folikula i donošenje jajnih ćelija u laboratoriju radi oplodnje. Postupak može trajati između 4 i 6 nedelja.
Postupak može biti malo neprijatan, ali se obično obavlja pod opštom anestezijom kako bi se smanjila nelagodnost.
U nekim zemljama, zakon zahteva da se čuvaju podaci o identitetu donora jajnih ćelija, dok u drugim donori ostaju anonimni. Potencijalni roditelji se obično konsultuju sa stručnjacima za reproduktivnu medicinu kako bi se informisali o zakonskim odredbama u njihovoj zemlji.
Nakon prikupljanja jajnih ćelija, one se oplođuju spermom u laboratoriji. Oplođene ćelije se potom posmatraju nekoliko dana kako bi se osiguralo da su zdrave i da se razvijaju normalno pre nego što se unesu u matericu.
Uspeh postupka donacije jajne ćelije zavisi od mnogih faktora, uključujući godine žene, kvalitet spermatozoida, zdravlje materice i drugih faktora. Šanse za uspeh mogu se razlikovati od para do para, ali se obično kreću između 30% i 50%.
